1. Đôi nét về chứng rối CH

Cortisol đến từ tuyến thượng thận, nằm phía trên của thận. Nó giúp cơ thể duy trì huyết áp, điều chỉnh lượng đường trong máu, giảm viêm, chuyển hóa thức ăn ăn vào thành năng lượng... Một khi có quá nhiều cortisol, nó có thể phá hủy các hệ thống khác trong cơ thể.

Hội chứng CS đôi khi được gọi là hypercortisolism, có nghĩa, do sử dụng các thuốc corticosteroid đường uống gây ra. Quá nhiều cortisol có thể gây khuôn mặt tròn, da căng, điểm màu hồng và tím trên da. Ngoài ra, nó còn làm tăng huyết áp cao, loãng xương và phát sinh đái tháo đường (ĐTĐ).

Thông thường, hệ thống nội tiết gồm các tuyến sản xuất hormone, như thượng thận, tuyến yên, tuyến giáp, tuyến cận giáp, tuyến tụy, buồng trứng (ở nữ) và tinh hoàn (ở nam giới). Tuyến thượng thận sản xuất một số hormone, kể cả cortisol. Cortisol đóng nhiều vai trò trong cơ thể như điều chỉnh áp suất máu và giữ cho hệ  tim mạch hoạt động bình thường. Nó cũng giúp cơ thể phản ứng với stress và điều chỉnh cách thức chuyển hóa protein, carbohydrates và chất béo trong khẩu phần ăn thành năng lượng để nuôi cơ thể. Tuy nhiên, khi mức cortisol quá cao sẽ phát sinh hội chứng CS

Dùng corticosteroid liều cao dài kỳ có thể dẫn đến hội chứng CS. Các loại thuốc này có prednisone, dexamethasone và methylprednisolone..., có tác dụng tương tự như cortisol được sản xuất bởi cơ thể. Corticosteroid để điều trị các bệnh viêm, chẳng hạn như viêm khớp dạng thấp, lupus và bệnh suyễn hoặc để ngăn chặn cơ thể từ chối cơ quan cấy ghép.

Vì liều cần thiết để điều trị các bệnh này thường cao hơn nhu cầu lượng cortisol trong cơ thể bình thường mỗi ngày, tác dụng quá mức của cortisol có thể xảy ra. Ngoài ra còn có cơ chế dư thừa cortisol (hội chứng CS nội sinh). Tức một hoặc cả hai tuyến thượng thận sản xuất thừa hormone adrenocorticotropic (ACTH). Trường hợp này thường có thể liên quan tới khối u tuyến yên,  do ung thư tiết ra ACTH lạc chỗ hay mắc bệnh tuyến thượng thận.

Triệu chứng phổ biến ở phụ nữ hơn nam giới, độ tuổi từ 25-40 tuổi. Dấu hiệu thường gặp là béo trung tâm, đặc biệt là giữa vai và trên lưng. Mệt mỏi, yếu cơ, khuôn mặt trở nên tròn trịa, da mặt đỏ bừng; bướu béo hoặc bướu giữa vai. Da hồng hoặc căng, dễ vỡ, bầm tím điểm màu tím, nhất là trên da bụng, bắp đùi, ngực và cánh tay. Chậm lành vết thương da và dễ nhiễm trùng. Tăng trầm cảm, lo lắng và phát sinh cáu giận; mất kiểm soát cảm xúc; lông, tóc dày hơn hoặc sinh mụn.

Ở phụ nữ kinh nguyệt thất thường hoặc mất kinh; liệt dương ở nam giới; tăng huyết áp mới gây suy giảm ham muốn tình dục. Tăng nguy cơ không dung nạp glucose dẫn đến mắc bệnh tự miễn, đặc biệt là tiểu đường. Ngoài ra còn có dấu hiệu như nhức đầu; loãng xương, dẫn đến gãy xương.

2. Chẩn đoán & chữa trị

Theo các chuyên da da liễu, hội chứng CS khó chẩn đoán, đặc biệt là CS nội sinh bởi có các dấu hiệu và triệu chứng chia sẻ với các bệnh khác. Bác sĩ sẽ tiến hành kiểm tra lâm sàng, tìm kiếm dấu hiệu nếu nghi ngờ mắc CS như mặt tròn, khối mô mỡ ở vai và cổ và da mỏng với vết bầm tím và các dấu hiệu căng da. Ngoài ra còn tham khảo tiền sử bệnh và dùng thuốc. Nếu đã dùng thuốc corticosteroid lâu dài, bác sĩ có thể nghi ngờ đã phát triển hội chứng CH như là một kết quả của thuốc này.

Nếu không sử dụng loại thuốc corticosteroid, các xét nghiệm chẩn đoán có thể giúp xác định nguyên nhân gây ra như test nước tiểu và máu, đo  lường mức độ hormone trong nước tiểu và máu. Đối với xét nghiệm nước tiểu, có thể yêu cầu lấy mẫu nước tiểu trong thời gian 24 giờ. Bác sĩ cũng có thể khuyên nên kiểm tra chuyên ngành khác khi đánh giá máu và nước tiểu để giúp xác định nguồn gốc cơ bản của hormone quá mức. Các xét nghiệm này thường liên quan đến việc đo mức cortisol trước và sau khi kích thích hoặc ức chế với các thuốc hormone khác.

Xét nghiệm nước bọt để biết mức dao động cortisol giảm đáng kể qua đêm. Bằng cách phân tích mức độ cortisol từ một mẫu nhỏ nước bọt được thu thập vào cuối ban đêm, các bác sĩ có thể thấy mức cortisol quá mức, nếu cao có nghĩa đã mắc CS. Chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc hình ảnh cộng hưởng từ (MRI) để biết tuyến yên và tuyến thượng thận có bất thường, hoặc có khối u hay không. Những xét nghiệm này giúp bác sĩ chẩn đoán hội chứng Cushing chính xác, tránh nhầm với một số bệnh khác như hội chứng buồng trứng đa nang...

Chìa khóa của điều trị hội chứng CS là hạ thấp mức cortisol. Điều trị tùy chọn, gồm giảm sử dụng corticosteroid. Nếu nguyên nhân gây hội chứng CS là do sử dụng các thuốc corticosteroid dài kỳ, thì bác sĩ có thể sự kiểm soát bằng cách giảm liều lượng thuốc trong khoảng một thời gian, trong khi vẫn quản lý các bệnh đi kèm như bệnh suyễn, viêm khớp, hoặc vấn đề khác. Đối với nhiều người, bác sĩ có thể kê toa thuốc không corticoid, giảm liều hoặc loại bỏ hoàn toàn việc sử dụng corticosteroid.

Người bệnh không tự ý giảm liều corticosteroid hay ngưng thuốc hoàn toàn. Nếu có, phải theo chỉ dẫn của bác sĩ. Ngừng đột ngột các thuốc này có thể dẫn đến thiếu cortisol. Nên giảm từ từ corticosteroid để cho phép cơ thể tiếp tục sản xuất cortisol bình thường. Bác sĩ có thể cân nhắc phẫu thuật nếu có khối u tuyến yên, tuyến thượng thận, phổi hoặc tuyến tuỵ bằng các phẫu thuật ít xâm lấn và vết mổ tối thiểu.