Hen là một trong những bệnh mạn tính thường gặp nhất với trên 300 triệu người mắc trên thế giới và tần suất mắc hen có khuynh hướng ngày càng tăng. Bệnh tim mạch là nguyên nhân đứng đầu gây tử vong trên thế giới. Chính vì vậy, xem xét mối quan hệ giữa hen và bệnh tim mạch sẽ có ý nghĩa rất lớn trong chăm sóc bệnh nhân hen.

Yếu tố nguy cơ chung

Các nghiên cứu dịch tễ tiến hành trên toàn thế giới đã ghi nhận sự tăng nguy cơ các biến cố tim mạch bao gồm tử vong do tim và đột quỵ khi bị phơi nhiễm với  các chất gây ô nhiễm, đặc biệt là bụi mịn.

Ô nhiễm với khói thuốc lá: Khói thuốc lá có trên 4000 hóa chất có khả năng gây hại cho cơ thể.

Thuốc lá làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch trên 2 lần. Người hen hút thuốc lá thường hen sẽ nặng hơn với phản ứng viêm của khí phế quản và hệ quả là tắc nghẽn kém hồi phục hơn.

Ô nhiễm với nitrogen dioxide: Nitrogen dioxide là một chất gây ô nhiễm làm tăng nguy cơ cả bệnh hen lẫn bệnh tim. NO2 được tìm thấy trong tầng ozone, nhưng cũng có nồng độ cao ở trong nhà, mà thường nhất là khi sử dụng bếp ga và các lò sưởi đun bằng dầu. Khi phơi nhiễm với NO2 tăng, nguy cơ bệnh tim tăng, đặc biệt trên bệnh nhân hen. Theo Hội Tim Mạch Hoa kỳ, chức năng hô hấp ở bệnh nhân hen đặc biệt dễ tổn thương khi tiếp xúc với NO2; trong khi ở người bình thường thì chức năng hô hấp lại không biến đổi.

Mối liên hệ trực tiếp giữa hen và bệnh tim

Một nghiên cứu của BS Carlos Iribarren đã phát hiện được “bệnh nhân hen không hút thuốc tăng 33% nguy cơ bệnh tim mạch”. Đương nhiên ở những người hen có hút thuốc nguy cơ này tăng cao hơn nhiều. Còn nghiên cứu của BS Tattersall MC được trình bày trong hội nghị khoa học Hội Tim Mạch Hoa Kỳ năm 2014, cho thấy bệnh nhân hen dai dẳng tăng 60% nguy cơ biến cố tim mạch khi so sánh với người không hen. Và năm 2000, nghiên cứu của Salako BL ghi nhận 37% bệnh nhân hen có tăng huyết áp. Cũng theo tác giả này, trong cơn hen cấp nặng, tăng huyết áp thường xảy ra. Hen làm tăng nguy cơ bệnh mạch vành 1,4 lần, tai biến mạch máu não 1,2 lần và suy tim 2,1 lần.

Cơ chế chung

Lý do là bệnh tim và hen đều là những bệnh lý viêm. C-reactive protein (CRP) và fibrinogen tăng đáng kể ở bệnh nhân hen dai dẳng, gợi ý có một sự  liên kết giữa các quá trình viêm trong hen và bệnh tim mạch. Các cytokine khác thường hay gia tăng trong hen cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch. Trong cơn hen thường bệnh nhân có tăng huyết áp, mạch nhanh do cường giao cảm, thiếu oxy máu, toan chuyển hóa do acid lactic…Một nghiên cứu khác ghi nhận hội chứng vành cấp và tai biến mạch máu não tăng ở bệnh nhân hen so với bệnh nhân không hen.

Ảnh hưởng của thuốc hen với bệnh tim mạch

Các thuốc và corticoid dùng chữa hen cũng làm tình trạng bệnh tim mạch xấu hơn. Thuốc kháng viêm corticoid đường uống có thể gây tăng nguy cơ bệnh tim đến 2,5 lần. Dùng corticoid toàn thân liều càng cao, nguy cơ bệnh tim càng cao. Tuy nhiên các bệnh nhân hen dùng thuốc kiểm soát như corticoid hít và montelukast thì có tần suất bệnh tim mạch thấp hơn. Chính vì vậy, corticoid hít là thuốc nền tảng trong điều trị hen. Montelukast cũng hiếm có báo cáo tác dụng phụ trên tim mạch.

Các thuốc đồng vận beta dãn phế quản làm tăng nhịp tim, hạ kali máu. Qua cơ chế này và qua việc kích thích hệ giao cảm thuốc đồng vận beta có thể làm nặng hơn thiếu máu cơ tim, suy tim, loạn nhịp và đột tử. Theophylline ngày nay hiếm được sử dụng hơn trong hen nhưng cũng là thuốc làm tăng nguy cơ tai biến tim mạch nếu dùng liều cao.

Ảnh hưởng của thuốc tim mạch với bệnh hen

Bên cạnh đó người hen có thể bị cơn hen cấp nếu sử dụng không phù hợp một số thuốc ức chế beta nhất là thuốc ức chế beta không chọn lọc, thường dùng trong bệnh lý tim mạch. Một số thuốc tim khác có thể có những phản ứng đặc dị hiếm gặp như aspirin có thể khởi phát hen trên một số bệnh nhân, thuốc ức chế men chuyển có thể gây ho và/hoặc gây co thắt phế quản.

Dự phòng và điều trị

Bệnh nhân bị hen dai dẳng (phải dùng thuốc kiểm soát hen hằng ngày), các bác sĩ của họ cần phải nhận thức rằng họ đang gia tăng nguy cơ bệnh tim mạch. Nhưng thay vì lo lắng là hen có thể làm gia tăng tim mạch, bệnh nhân nên lưu ý dự phòng và điều trị bệnh tim (nếu có) bằng cách điều chỉnh ngay các yếu tố nguy cơ bệnh tim mạch (tăng huyết áp, hút thuốc, thừa cân/béo phì, ít vận động, rối loạn lipid máu, đái tháo đường).

Mặc dù hen không thể chữa lành nhưng có nhiều cách kiểm soát hen tốt, tránh hen không kiểm soát làm nặng thêm các bệnh lý tim mạch kèm theo. Kiểm soát hen bằng những thuốc kiểm soát được khuyến cáo (corticoid hít và montelukast) là an toàn và cần thiết. Hoạt động thể lực đều đặn giúp duy trì sức khỏe tốt không những cho bệnh nhân hen mà còn cho bệnh nhân tim mạch.

Với người bệnh mắc đồng thời cả bệnh hen và bệnh tim mạch và phải dùng thuốc điều trị cả hai bệnh này thì cần thận trọng, vì một số thuốc chữa hen ảnh hưởng tới bệnh tim mạch và một số thuốc chữa tim mạch lại làm bệnh hen nặng hơn. Do đó cần theo dõi sát diễn biến của bệnh để thông báo cho bác sĩ kịp thời nhất.