1. Thử bàn về “ăn gì bổ nấy”

Phải nói ngay rằng, đây là những lời đồn khá phổ biến trong dân gian, trên mạng xã hội khiến nhiều người tin và làm theo. Ngay cả thuốc nam thuốc bắc cũng bị cuốn vào những lời đồn này tạo ra xu hướng đi tìm những món bổ để bù đắp dinh dưỡng . Quan niệm này hơi phiến diện,  không đúng, có thể ‘jhaij nhiều hơn lợi’  khi ăn uống sai cách, dài kỳ, khiến bệnh càng thêm nặng.

Trong y học cổ truyền cũng như y học dân gian, một số bộ phận nội tạng của động vật đã được xem là có tác dụng chữa bệnh do một số người sau khi ăn những món này ghi nhận bệnh, những con số này không đáng kể. Những người có cơ địa không tốt, như mắc bệnh béo phì, mỡ máu cao, nếu lạm dụng nội tạng động vật, óc lợn, tiết canh để bổ huyết v.v có thể biến phúc thành họa.

Giống như cỗ máy, con người cần phải nạp năng lượng, nhưng nguồn năng lượng đó phải phù hợp, nếu không cỗ máy sẽ bị trục trặc. Bằng chứng,  nếu ta dùng xăng có nhiều nước máy sẽ bị chết liên tục. Trong y học, thực phẩm không chỉ là năng lượng mà còn là ‘cây thuốc quý’ nhưng phải phù hợp với  từng loại bệnh và từng người bệnh, chứ không nên suy diễn. Vì lý do này mà người phương Tây có câu, đại ý ‘thức ăn của người này là thuốc độc của người kia”. Nó vừa mang tính sở thích lại kiêm tính phù hợp. Ở người này là ngon, không cần kiêng nhưng ở người kia thì ngược lại. Nếu dùng không đúng, lâu ngày các món ‘ăn gì bổ nấy’ sẽ trở thành đồng minh tạo thêm mầm bệnh.

Một số ví dụ trong cuộc sống hàng ngày đã chứng minh. Ví dụ, nếu ăn nhiều lơn hay óc heo sẽ không tốt vì nó chứa rất nhiều thành phần dinh dưỡng như chất protein, khoáng chất như calci, phospho, sắt, các loại vitamin, và đặc biệt chứa hàm lượng rất cao chất béo. Đối với người thiếu dinh dưỡng, ăn óc heo lượng vừa đủ thì sẽ có lợi vì nó bổ sung dinh dưỡng nhưng nếu béo phì thừa cân, mỡ máu cao sẽ gây bất lợi.

Ví dụ khác, quan niệm tiết canh để bổ huyết là điều sai trái và nguy hiểm.  Trong tiết canh có thể mang rất nhiều mầm bệnh, đặc biệt là máu của những con vật như lợn, vịt, dê bị nhiễm bệnh. Vì vậy khi người ăn tiết canh này có nguy cơ bị nhiễm bệnh như liên cầu lợn, nhiễm sán, giun và bệnh đường tiêu hóa và kể cả viêm não mô cầu.

Nhiều người nghiện món khoái khẩu này dẫn đến tử vong. Bằng chứng mới nhất, ngày 25-1-2024, một bệnh nhân tử vong do sốc nhiễm khuẩn liên cầu lợn sau khi ăn tiết canh. Đó là ông T.V.H. (50 tuổi, trú tỉnh Nam Định) có tiền sử khỏe mạnh. Ba ngày trước khi vào viện, ông H. mổ lợn, chế biến tiết canh liên hoan tất niên cùng bạn bè. Sau liên hoan 1 ngày, ông H. bắt đầu xuất hiện triệu chứng đau mỏi người, đi ngoài phân lỏng 2 lần, kèm sốt cao rét run, người khó chịu, chân tay tím tái. Ông H. nhập viện trong tình trạng nguy kịch, mạch bẹn không bắt được, huyết áp không đo được, toàn thân nổi vân tím, ban xuất huyết hoại tử vùng mặt, tay và chân. Sau khi hồi sức tích cực, tình trạng bệnh nhân không cải thiện và tử vong ngay sau đó.  

Một quan niêm sai lầm khác là nuốt mật cá trắm để bồi bổ, 2 người ngộ độc nặng. Đó là 2 ca bệnh tại Bệnh viện Bạch Mai do ngộ độc mật cá trắm nghiêm trọng, bị suy thận, phải lọc máu. Bệnh nhân đầu tiên là nữ, 77 tuổi ở Thái Bình. Khai thác bệnh sử, bệnh nhân cho biết bà nghe nói nuốt mật cá trắm rất tốt cho sức khỏe, nên đã nuốt cả cái mật cá trắm được nấu chín tới. Sau vài giờ đồng hồ nuốt mật cá trắm, bệnh nhân có biểu hiện buồn nôn và nôn nhưng giấu người nhà. Tuy nhiên, các triệu chứng này ngày càng nặng hơn. Sau vài ngày nôn liên tục, không đi tiểu được, bà mới nói cho con cháu. Sau đó, bệnh nhân được gia đình đưa đi cấp cứu tại bệnh viện tỉnh. Xác định bệnh nhân suy gan, suy thận, bệnh viện tỉnh đã chuyển bệnh nhân lên Trung tâm chống độc (Bệnh viện Bạch Mai).

Trường hợp thứ 2 là nam bệnh nhân 47 tuổi ở Phú Thọ. Bệnh nhân có biểu hiện đau tức bụng, buồn nôn và nôn sau khi ăn món cá kho gừng (có cả lòng cá, mật cá) với 2 người bạn. Sau khi được sơ cứu tại trạm y tế xã, bệnh nhân được chuyển lên bệnh viện tỉnh, rồi đến BV Bạch Mai để điều trị trong tình trạng viêm gan, suy thận, vô niệu.

Theo các chuyên gia ở Theo Cục An toàn thực phẩm, Bộ Y tế, độc tố chính trong mật cá trắm là một Alcol steroid có 27 C gọi là 5α Cyprinol và gây tổn thương chủ yếu là viêm gan, thận. Lý do dẫn đến ngộ độc là vì bên trong các loại mật cá thuộc họ cá chép như cá mè, cá trôi, cá trắm hay kể cả các loại cá tầm đều có chứa một loại độc tố nguy hiểm nói trên. Đây là một hợp chất alcohol độc của mật với 5 nhóm hydroxyl trong phân tử. Độc tố này bền vững với nhiệt, giữ độc tính khi nấu chín nên kể cả khi nấu chín ăn vào vẫn sẽ gây ngộ độc", Khi nuốt vào dạ dày, chất độc này gây tổn thương, gây viêm, loét đường tiêu hóa, gây đau bụng, nôn và tiêu chảy… Sau đó nhanh chóng làm tổn thương, suy thận, hoại tử ống thận, tổn thương gan gây suy gan… Nếu nhẹ ngộ độc mật cá trắm, có biểu hiện rối loạn tiêu hóa như đau bụng, nôn và đại tiện phân lỏng nhiều lần, nhưng tiểu tiện vẫn bình thường. Trường hợp nặng có thể dẫn đến suy thận cấp, suy gan cấp, suy đa tạng, vô niệu, hôn mê và có thể tử vong. Cục An toàn thực phẩm, Bộ Y tế khuyến cáo người dân tuyệt đối không sử dụng mật cá trắm dưới bất kỳ hình thức và mục đích nào.

2. 'Những gì bạn ăn thể hiện bạn là ai’

Đầu thập niên năm 1920 – 1930, nhà dinh dưỡng Victor Lindlahr người Mỹ đưa ra thuật ngữ 'Những gì bạn ăn thể hiện bạn là ai’ (You Are What You Eat?). Cụm từ này mang ý nghĩa,  rằng để có thân hình cân đối và khỏe mạnh thì bạn cần ăn uống hợp lí.

Cụm từ được tiếp một luồng sinh khí mới những năm 1960 và cho đến nay, cụm từ này vẫn còn nguyên giá trị. Theo nghĩa đen, tất cả chúng ta đều có thể đồng ý rằng đúng là 'Những gì bạn ăn thể hiện bạn là ai’. Chất dinh dưỡng từ thực phẩm chúng ta ăn cung cấp nền tảng cho cấu trúc, chức năng và tính toàn vẹn của mọi tế bào nhỏ trong cơ thể, từ da và tóc đến cơ, xương, hệ tiêu hóa và miễn dịch. Chúng ta có thể không cảm nhận được điều đó, nhưng chúng ta liên tục sửa chữa, chữa lành và xây dựng lại cơ thể mình.

Mỗi tế bào trong cơ thể chúng ta đều có “thời hạn sử dụng” – tế bào dạ dày sống khoảng một hoặc hai ngày, tế bào da khoảng một tháng và tế bào hồng cầu khoảng bốn tháng. Vì vậy, hàng ngày, cơ thể chúng ta bận rộn tạo ra các tế bào mới để thay thế những tế bào đã “hết hạn sử dụng”. Và những tế bào mới đó khỏe mạnh như thế nào được quyết định trực tiếp bởi việc chúng ta ăn uống tốt như thế nào. Một chế độ ăn uống chứa nhiều thực phẩm chế biến sẵn và ít chất dinh dưỡng sẽ không giúp cơ thể chúng ta hoạt động nhiều. Nhưng một kế hoạch ăn uống toàn thực phẩm sạch, giàu chất dinh dưỡng có thể giúp chúng ta xây dựng các tế bào hoạt động tốt hơn và ít bị lão hóa sớm và bệnh tật hơn.

Để cải thiện ngoại hình và sức khỏe, dưới đây là những thực phẩm bạn nên ăn nhiều hơn: Rau xanh, trái cây, các loại hạt và các loại ngũ cốc. Nếu là người ăn thịt, hãy ăn các nguồn protein nạc như cá, thịt gà và gà tây,  hàu bổ sung kẽm, uống sữa bổ sung canxi và vitamin D… Có thể thấy chế độ dinh dưỡng ảnh hưởng rất lớn đến tinh thần và cơ thể con người. Điều này cũng thể hiện qua triết lí “Eat well, live well” (Ăn tốt, sống khỏe) mà hiện nay trên các phương tiện đại chúng thường cổ vũ.

Điều quan trọng là hãy bắt đầu từ việc nhỏ: hãy thử ăn nhiều hơn một hoặc hai phần rau so với mức bình thường trong tuần này. Ăn một ít hạt như một bữa ăn nhẹ thay vì khoai tây chiên. Hãy tự nấu bữa sáng, bữa trưa hoặc bữa tối lành mạnh thay vì đi ăn ngoài. Hãy nhớ rằng, bạn là những gì bạn ăn. Vì vậy, hãy cung cấp năng lượng cho cơ thể bạn bằng những thực phẩm phù hợp và nó sẽ mang lại cho bạn những lựa chọn lành mạnh. Thực phẩm lành mạnh mang lại một cơ thể khỏe mạnh, từ đó làm tăng khả năng bạn có một cuộc sống lâu dài hơn, hạnh phúc hơn.